افزایش احتمال عفونت ریه در سالمندان
دکتر رسول علیان‌نژاد
فوق‌تخصص ریه و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان
بیماری‌های دوران سالمندی متفاوت‌تر و متنوع‌تر از دوران جوانی است و یکی از بیماری‌هایی که در سالمندان نسبتا رایج است، بیماری‌های ریوی در سنین بالاست. از سوی دیگر و از آنجا که این روزها زیاد صحبت از تزریق واکسن آنفلوآنزا می‌شود، بی‌مناسبت ندیدم که در «سالمندان» این هفته به انواع شایع بیماری‌های ریوی در سالمندان اشاره کنم و یادآور شوم که یکی از راه‌های کم‌کردن شانس ابتلا به این بیماری‌ها، تزریق سالانه واکسن آنفلوآنزا است.
سالمندان بیشتر از جوانان در معرض خطر عفونت‌های ریوی هستند و مهم‌ترین دلیل آن هم ضعف سیستم ایمنی در افراد پس از میانسالی است. به‌طور طبیعی انسان‌ها بعد از 50 سالگی دچار ضعف سیستم ایمنی می‌شوند و هرچه سن افزایش می‌یابد عوارض این ضعف با شدت بیشتری نمایان می‌شود.
یکی از عوارضی که ضعف سیستم ایمنی
روی بدن دارد، افزایش احتمال ابتلا به عفونت در سالمندی است. البته عفونت‌های ریوی در هر سنی خطرناک هستند ولی در سالمندان این خطر بیشتر است. عفونت ریوی همچنان یکی از دلایل اصلی مرگ و میر افراد میانسال است. بنابراین بهترین راه برای کاهش مرگ و میر سالمندان در اثر این بیماری شناخت مواردی است که احتمال عفونت ریه را در سالمندان بالا می‌برد تا با جلوگیری از آنها بتوان احتمال را به حداقل رساند.
عوامل خطرساز عفونت ریوی در سالمندان
• سیگار: سالمندانی که سیگار می‌کشند، بیشتر از سایر همسالان خود در معرض ابتلا به عفونت‌های ریوی هستند.
• کم‌تحرکی: دراز کشیدن زیاد و بی‌تحرکی، باعث می‌شود ترشحات در ریه تجمع پیدا کند و این مساله باعث بالارفتن شانس عفونت دستگاه تنفسی می‌شود.
• عدم تزریق واکسن آنفلوآنزا: این واکسن شانس بروز بعضی از عفونت‌های ویروسی ریه را کمتر می‌کند و باید سالیانه تزریق شود.
• مصرف برخی داروها: از داروهایی استفاده می‌کنند که باعث خشکی دهان و بزاق می‌شود. بعضی از داروها مانند داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی با کاهش ترشح بزاق و توقف ویروس‌ها در مجاری تنفسی زمینه را برای ابتلا به عفونت‌های ریوی مهیا می‌کنند.
• دیابت: سالمندانی که به دیابت کنترل‌نشده مبتلا هستند، بیشتر از سایر همسالان خود در معرض ابتلا به عفونت‌های ریوی هستند.
• دمانس یا آلزایمر: در این افراد سطح هوشیاری پایین است. ممکن است داروهای خواب‌آور هم برای بیمار تجویز شود در نتیجه اختلال در بلع در بیماران مشاهده می‌شود که احتمال برگشت محتویات حلق و دهان آغشته به میکروب را به مجاری ریوی بالا می‌برد.
علائم عفونت ریوی در سالمندان
علامت عفونت ریوی در جوانان با سالمندان متفاوت است. در افراد جوان معمولا بیماری با سرفه حاد، خلط به رنگ زرد و تنگی‌نفس و تب و لرز شروع می‌شود و به شکل حاد و پرسروصداست و ظرف مدت کوتاهی حتما فرد را به سوی پزشک سوق می‌دهد ولی در سن بالا این علائم وجود ندارد و تنها علامتی که نشانه بروز بیماری است کاهش سطح هوشیاری سالمند است. یعنی بیمار بدون سرفه، خلط و... فقط دچار خواب‌آلودگی می‌شود و خواب‌آلودگی تنها علامت عفونت تنفسی بیمار است.
همچنین در سنین بالا بعضی از سالمندان در خانه سالمندان نگهداری می‌شوند. زندگی در مراکز نگهداری باعث می‌شود سالمندان در معرض عفونت‌های خاص که اتفاقا خطرناک هم هستند قرار گیرند. این افراد نسبت به کسانی که در خانه مسکونی زندگی می‌کنند بیشتر در معرض خطر هستند.
خانواده‌ها نسبت به کاهش هوشیاری سالمند و هر علائم غیرعادی هوشیار باشند و خیلی زود سالمند را به اولین مرکز درمانی برسانند. هر چقدر درمان با تاخیر باشد، احتمال پیشرفت بیماری و فوت سالمندانی که کهنسال هستند بیشتر خواهد شد.
بیماری‌های انسدادی مزمن ریه
انتظار می‌رود تا سال 2020 COPD یا بیماری انسدادی مزمن ریوی سومین علت مرگ و میر سالمندان را به خود اختصاص دهد. پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده از هر 6 زن 1 نفر و از هر 4 مرد 1 نفر بعد از 55 سالگی به بیماری انسدادی مزمن ریوی مبتلا باشند. بروز این بیماری ارتباط زیادی با سن دارد. عامل اصلی بروز بیماری انسدادی مزمن ریوی، سیگار است. مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری ترک سیگار است. در صورت ابتلای سالمند بهترین درمان استفاده از اسپری‌ها و داروهای استنشاقی است. البته مصرف این داروها در سن بالا با مشکلاتی همراه است و حتما باید نحوه درست استفاده از اسپری به سالمندان آموزش داده شود. مهم است که هماهنگی بین دست و تنفس وجود داشته باشد ولی اغلب سالمندانی که سن بالایی هم دارند نمی‌توانند این هماهنگی را به خوبی ایجاد کنند. درست مصرف نکردن دارو باعث پیشرفت بیماری خواهد شد.
بیماری‌های همراه
حدود 4 درصد از مبتلایان به COPD به بیماری‌های روان‌شناختی مانند افسردگی و اضطراب مبتلا هستند. به همین دلیل ممکن است داروهای تجویزشده را به خوبی مصرف نکنند یا نسبت به بیماری بی‌توجه باشند. در این افراد احتمال فوت در اثر بیماری COPD زیاد است.
بیماری دیگری که با بیماری انسدادی مزمن ریوی همراه است، بیماری‌های قلبی است. افرادی که سیگار می‌کشند در معرض بیماری‌های قلبی-ریوی قرار دارند. وجود این 2 بیماری همراه با سی‌او پی دی احتمال مرگ و میر را در سالمندان بالا می‌برد.
چنین بیمارانی معمولا علائمی از تنگی نفس را دارند. بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی شامل برونشیت مزمن، برونشکتازی و آمفیزم هستند که باعث انسداد در مجاری راه‌های هوایی می‌شوند. انسداد پیشرونده است و بیماران باید در بیمارستان بستری شوند تا اکسیژن‌تراپی و اقدامات درمانی دارویی برایشان انجام گیرد. سالمندان سیگاری حتما باید سیگار را ترک کنند.
رییس اداره سلامت سالمندان: زنان زودتر از مردان پیر می‌شوند
چندی پیش خبری به نقل از ملاوردی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور در خبرگزاری‌ها منتشر شد با این مضمون که سن سالمندی در زنان کاهش‌یافته و به 58سال رسیده است! این مطلب در حالی بیان شد که براساس تعاریف بین‌المللی مرز سالمندی حداقل 60 سال است. علت کاهش سن سالمندی در زنان را از رئیس اداره سالمندان وزارت بهداشت جویا شدیم. دکتر پریسا طاهری در پاسخ گفت: «تقسیم‌بندی‌های متفاوتی برای شروع سن سالمندی بیان می‌شود، اما مهم‌ترین تعریفی که سازمان بهداشت جهانی آن را به‌عنوان شاخص سالمندی در نظر می‌گیرد سن تقویمی است که براساس آن افراد60 سال به بالا، سالمند در نظر گرفته می‌شوند. با توجه به سن سالمندی تعداد سالمندان در کشور ما رو به افزایش و تعداد سالمندان زن بیشتر از سالمندان مرد در حال افزایش است. یکی از دلایل این قضیه مربوط می‌شود به اینکه امید به زندگی در زنان بیشتر است، ولی نکته مهم‌تر این است که سالمندان زن نسبت به سالمندان مرد آسیب‌پذیرتر هستند. توجه داشته باشید که تعداد زیادی از سالمندان زن در کشور ما بی‌سواد هستند و چون حضور کمرنگی در اجتماع دارند، از نظر فکری و ذهنی تحلیل می‌روند.
از طرف دیگر، با حضور کمتر در اجتماع، در معرض نور آفتاب هم قرار نمی‌گیرند و زودتر در معرض
پوکی‌استخوان قرار می‌گیرند. همچنین به دلایل مختلف پوکی‌استخوان در زنان سالمند شایع‌تر است و خود یائسگی ابتلا به پوکی استخوان را تسریع می‌کند. علاوه بر این، مشکل‌های اسکلتی و عضلانی در زنان سالمند بیشتر بروز پیدا می‌کند. زنان سالمند بیشتر در معرض برخی بیماری‌ها مانند اختلال حافظه و آلزایمر هستند، بنابراین زنان سالمند باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرند و اینکه گفته می‌شود سن سالمندی در زنان پایین آمده منظور این است که زن‌ها نسبت به مردان بیشتر در معرض عوامل خطر هستند و آسیب‌پذیرترند. بسیاری از افراد از نظر روانی زودتر از سنشان سالمند می‌شوند و برخی دیگر از نظر بیولوژیکی، به گونه‌ای که مثلا یک فرد باوجود آنکه 50 ساله است، آرتروز پیشرفته زانو دارد و نمی‌تواند زانوی خود را حرکت دهد.
به همین صورت بسیاری از زنان ما نیز به‌دلیل مشکل‌های بیولوژیکی‌شان زودتر از سنشان سالمند می‌شوند. یک نکته مهم در مورد زنان این است که آنها تا زمان سالمندی و کهولت سن نیز به‌عنوان خدمت‌دهنده به اعضای خانواده‌شان فعال هستند. علاوه بر این، زایمان‌های متعدد زنان را نسبت به مردان زودتر فرسوده می‌کند، بنابراین زنان نسبت به مردان از نظر شاخص‌های جسمی و روانی زودتر به سن سالمندی می‌رسند.»
پدربزرگ و مادربزرگ من
پدربزرگ من «حاج غلامحسن نیکی» تازه وارد 85 سالگی شده‌اند و توی یه خونه بزرگ که حوض آب درست وسط حیاط هست با مادربزرگم زندگی می‌کنند. بابابزرگ فوق‌العاده مهربون و خوش‌سخن است و بازی کردن با نوه‌های کوچیک و مشاعره با نوه‌های بزرگ‌تر یه جور سرگرمی براشون شده.
صدای اذان که میاد عصا به دست همراه یکی از نوه‌ها تو راه مسجد باید پیداشون کنی...
مادربزرگم «حاجیه صغری قدیری» که بیش از 50 سال از زندگی مشترکش با پدربزرگ می‌گذره خیلی باسلیقه و اهل بافتنی و درست کردن کلاه و شال‌گردن برای تک‌تک بچه‌هاست.
عصرای تابستون تو حیاط با سماور زغالی و چایی ازمون پذیرایی می‌کنن.
سلامت در سالمندی
همه روز صبح‌ها ورزش و نرمش را در برنامه خودم دارم و هیچ‌وقت غذاهای آماده، شیرینی‌جات و بستنی نمی‌خورم. عادات خوبی را از دوران جوانی شروع کردم و واقعا معتقدم با اصلاح شیوه زندگی در دوران جوانی می‌توان دوران سالمندی سالمی را رقم زد. سیدحسین کیاییان موسوی متولد اول فروردین 1313
همراهان همیشگی
حاج‌خانم عمه پدربزرگم هستند که همراه همسرشون در کاشمر زندگی می‌کنند. این 2 عزیز سال‌هاست که زندگی خوب و گرمی کنار هم دارند و به کشاورزی مشغولند. در طول زندگی مادربزرگ از پا افتاده و شکسته شده اما پدربزرگ وجود او را ستایش می‌کند و همراه همیشگی او است.
«حمیده نیکی» 96 ساله
«حاج علی میر» 93 ساله
